DERK JAN KEMPERMAN
Miskend genie

Derk Jan Kemperman, geboren in 1787, groeit op in een boerengezin in de Achterhoek. Al snel blijkt dat Derk Jan over een zeer grote intelligentie beschikt, met name op het gebied van de wis- en natuurkunde.

Van het Franse leger naar Ost-Friesland
Aan het begin van de negentiende eeuw is het onrustig in Europa. Nederland staat onder Frans gezag en stadhouder Willem V is gevlucht naar Engeland. Het leger biedt veel plattelandsjongeren kansen en ook de ambitieuze en reislustige Derk Jan begint een carrière in het leger. Als landmeter komen al zijn talenten van pas en kan hij zich verder ontwikkelen. Hij komt uiteindelijk in Ost-Friesland (nu Duitsland) terecht en trouwt hier in 1814 met Catherine Molter. Het stel krijgt zes kinderen.

Stoommachines hebben de toekomst
Als Napoleon is verslagen bij Waterloo, kent Ost-Friesland, net als in Nederland, grote armoede. Als Derk Jan hoort dat in Rotterdam de Nederlandsche Stoomboot Maatschappij (NSBM) personeel zoekt, vertrekt hij in 1825 naar Rotterdam. Stoommachines zijn net uitgevonden en Derk Jan verwacht dat hij een zeer waardevolle rol kan spelen bij de doorontwikkeling van de machines. Hij hoopt snel als rijk man terug terug te keren bij zijn gezin in Ost-Friesland.

Handwerk en uitvindingen
Het loopt echter anders. Botsingen met de directeur van de NSBM zorgen ervoor dat Derk Jan zijn baan verliest. Geld om naar huis te gaan, heeft hij niet. Hij verdient wat geld met boerenwerk en mandenmaken. Het handwerk geeft hem weer ruimte in zijn hoofd en in zijn vrije tijd schrijft hij over zijn nieuwe inzichten op het gebied van de mechanica. Hij heeft ideeën voor een zeehorloge, dat in de scheepvaart gebruikt kan worden om de positie van het schip op zee te bepalen. Rond 1839 keert hij terug naar de haven van Rotterdam, waar hij hoopt een kans te krijgen om zijn ideeën verder uit te werken.

Naar de stoomspinnerij van Veenhuizen
De NSBM wijst hem af, maar een Anthonie Lipkens, later directeur van de technische universiteit in Delft, zorgt ervoor dat Derk Jan zijn uitvinding kan doorontwikkelen met hulp van subsidiegelden. Dit project is klaar in 1841 en er wordt patent aangevraagd. En wat dan? Derk Jan is met zijn vierenvijftig jaar niet meer de jongste. Lipkens hoort dat de Maatschappij van Weldadigheid in Veenhuizen een stoomspinnerij heeft. Derk Jan zijn kennis kan daar goed gebruikt worden, maar ook wordt er voor hem gezorgd. In 1842 vertrekt hij naar Veenhuizen.

Oplossingen en uitvindingen
De stoomspinnerij is niet alleen in de kolonie, maar in heel Nederland nieuw. In Engeland is de industrialisatie al een stuk verder dan in Nederland. De NSBM levert daarom in 1839 niet alleen de machines geleverd, maar ook de Engelse opzichters, die er aan de slag gaan. In de kolonie werken de weeskinderen in de spinnerij en er zijn veel opstartproblemen. Derk Jan bedenkt allerlei oplossingen om de op halve kracht werkende stoomspinnerij beter te laten werken en ook doet hij compleet nieuwe vindingen, zoals een stoom-automobiel. Directeur Van Konijnenburg stuurt al Derk Jans ideeën steeds door naar de Permanente Commissie van de Maatschappij, maar hoort niets terug.

Naar het Derde Gesticht
Uiteindelijk wordt aan de directeur van NSBM advies gevraagd over Derk Jans oplossingen. Met de botsingen van weleer nog in het achterhoofd, zal het geen verrassing zijn dat diens advies negatief is. Met de stoomspinnerij gaat het ondertussen bergafwaarts, mede doordat de Engelse opzichters bijna in permanente staat van dronkenschap verkeren. Derk Jan verliest een deel van zijn vinger en is op een gegeven moment te oud om te werken. Hij slijt zijn dagen in het Derde Gesticht van Veenhuizen.

Een wonderbaarlijke hereniging
En dan is er opeens in 1853 bezoek. Twee van Kempermans kinderen komen naar de kolonie. Zij hebben hun vader gezocht en weer gevonden! Zijn twee zoons zijn succesvol pianofabrikant in Berlijn en willen hun vader meenemen om voor hem te zorgen. Een ontslagaanvraag wordt ingediend en na twee weken goed gekeurd. Eindelijk is Kemperman na bijna dertig jaar weer bij zijn gezin!

Dit verhaal is tot stand gekomen met dank aan onderzoek door Ida Wilke en Wim Kemperman. Hun onderzoek naar Derk Jan Kemperman is nog niet klaar. Zij zijn bezig met een boek over zijn leven.